Διανύουμε την περίοδο της Σαρακοστής και πολλοί γονείς αναρωτιούνται αν είναι ασφαλές τα παιδιά τους να νηστέψουν, χωρίς αυτό να έχει επίπτωση στην υγεία και ανάπτυξή τους. Είναι γνωστό από μελέτες πως τα οφέλη της νηστείας είναι πολλαπλά. Αποχή από ζωικά προϊόντα 180-200 μέρες το χρόνο σε συνδυασμό με ανάλογα αυξημένη κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, οσπρίων και ξηρών καρπών φαίνεται να μειώνει την πρόσληψη των βλαβερών για το καρδιαγγειακό σύστημα κορεσμένων λιπαρών οξέων, μειώνει τη χοληστερόλη και τον κίνδυνο μεταβολικού συνδρόμου, βελτιώνει τη λειτουργία του πεπτικού συστήματος, εμπλουτίζεται ο οργανισμός με αντιοξειδωτικά, βιταμίνες και φυτικές ίνες, ενώ παράλληλα μειώνεται το βάρος του σώματος. Είναι όμως εξίσου ωφέλιμη η νηστεία και στα παιδιά, ή μπορεί να επηρεαστεί η υγεία τους;
Απάντηση έρχεται να δώσει μελέτη από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και την Γ’ Παιδιατρική Κλινική του ΑΠΘ. Η υιοθέτηση της νηστείας για 3,5 χρόνια από μαθητές 5-15,5 ετών σχετίστηκε με μείωση του δείκτη μάζας-σώματος (παχυσαρκίας), ενώ δεν είχε καμία επίδραση στο ύψος και στη φυσική δραστηριότητα των παιδιών. Επιπρόσθετα, γνωρίζουμε ότι δεν επηρεάζεται η ανάπτυξη σε παιδιά που ακολουθούν καθ΄ όλο το έτος τη χορτοφαγική δίαιτα των γονιών τους, όταν υπάρχει διαιτολογική συμβουλευτική. Για να είναι επαρκές ένα νηστίσιμο διαιτολόγιο απαιτείται η αντικατάσταση των φαγητών που απαγορεύονται με άλλα αντίστοιχης διατροφολογικής αξίας. Ειδικότερα:
- Πρωτεΐνες: Συνδυάζουμε όσπρια με πλιγούρι, κινόα ή ρύζι (τουλάχιστον 4-5 φορές/βδομάδα), καθώς και ξηρούς καρπούς με δημητριακά (ως σνακ). Τα θαλασσινά είναι μια επιπλέον εξαιρετική πηγή.
- Σίδηρος: Καλές πηγές είναι τα όσπρια, τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, οι ξηροί καρποί, τα δημητριακά ολικής άλεσης, και τα αποξηραμένα φρούτα, σε συνδυασμό με τρόφιμα πλούσια σε βιταμίνη C (πχ πορτοκάλι, λεμόνι, φράουλα, πιπεριές, ανανάς) για την καλύτερη απορρόφηση του σιδήρου.
- Ασβέστιο: ταχίνι, χαλβάς, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, μπρόκολο, ανάλατοι ξηροί καρποί (κυρίως αμύγδαλα), αποξηραμένα σύκα.
- Βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία: θαλασσινά, φρούτα (3 μερίδες/μέρα) και λαχανικά (2-4 μερίδες/μέρα).
- Να τονιστεί ότι υπάρχουν και επικίνδυνα για την υγεία νηστίσιμα προϊόντα, όπως τα φυτικά κορεσμένα λιπαρά οξέα (φοινικέλαιο, λάδι καρύδας, λίπος του κακάο) καθώς και τα προτηγανισμένα τρόφιμα. Προτιμάμε το ελαιόλαδο από κάθε άλλο φυτικό έλαιο.
- Μειώνουμε τα τηγανιτά και την υπερκατανάλωση υδατανθράκων (ζυμαρικά, ψωμί).
- Ένας φυσικός χυμός αντικαθιστά περίφημα ένα ποτήρι γάλα για το διάστημα της νηστείας.
Βασική προϋπόθεση για να νηστέψει ένα παιδί είναι η υγεία: να είναι σε καλή γενική κατάσταση και να μην πάσχει από χρόνιο νόσημα. Σε κάθε περίπτωση η επικοινωνία με τον παιδίατρο θα ήταν χρήσιμη. Όσον αφορά τα νήπια κάτω των 5 ετών, αυτά δύναται να ακολουθήσουν ένα όχι αυστηρό πρόγραμμα και για μικρά χρονικά διαστήματα, πχ Μεγάλη Εβδομάδα, Τετάρτες και Παρασκευές.
Εκτός από τα διατροφικά οφέλη με τη νηστεία ένα παιδί εξασκείται στην εγκράτεια και μαθαίνει να βάζει όρια στα θέλω του, ενώ όταν τα παιδιά ξεκινούν να νηστεύουν από τα πρώτα χρόνια της σχολικής τους ηλικίας, συνηθίζουν και δεν διαμαρτύρονται. Σε κάθε περίπτωση, οι διατροφικές συνήθειες των γονιών αποτελούν πρότυπο για τα παιδιά. Πρώτοι οι γονείς με το παράδειγμά τους διδάσκουν στα παιδιά τους το μέτρο και την ποιότητα στη διατροφή, ώστε να είναι υγιείς ενήλικες.
Ένα σημείο που χρήζει προσοχής είναι η μετάβαση από τη νηστεία στο εορταστικό τραπέζι του Πάσχα. Η απότομη αλλαγή και η ανεξέλεγκτη κατανάλωση κρεάτων και εδεσμάτων μπορεί να προκαλέσει γαστρεντερικές διαταραχές. Η παραδοσιακή μαγειρίτσα, η κατανάλωση του άπαχου μέρους του κρέατος (πχ μπούτι αρνιού), η χρήση ρίγανης στον οβελία, οι άφθονες σαλάτες και τα αυγά μπορούν να βοηθήσουν στην ομαλή μετάβαση.
Συμπερασματικά, στην εποχή των ταχυφαγείων, της επικράτησης της διατροφής δυτικού τύπου και της παχυσαρκίας σε ποσοστό 22,5% των παιδιών στην Ελλάδα, η υιοθέτηση καλύτερων και πιο ισορροπημένων διατροφικών συνηθειών που θυμίζουν τη χορτοφαγική και πλησιάζουν πιο κοντά στο μεσογειακό πρότυπο, όχι μόνο δεν βλάπτει αλλά αντιθέτως ωφελεί την υγεία των παιδιών. Οι ειδικοί είναι κατηγορηματικοί: η ορθόδοξη νηστεία αποτελεί ένα σημαντικό όπλο για την καταπολέμηση της παχυσαρκίας και των νοσημάτων που τη συνοδεύουν (υπέρταση, υπερλιπιδαιμίες, σακχαρώδης διαβήτης, εγκεφαλικά και καρδιακά επεισόδια, καρκίνος κ.ά.). Ιδιαίτερα για τα παιδιά της σχολικής ηλικίας (μετά την ηλικία των 6 ετών) αποτελεί μία καλή ευκαιρία για υιοθέτηση ενός υγιεινού διαιτολογίου, εμπλουτισμένο με χορταρικά, όσπρια, φρούτα και θαλασσινά, τροφές οι οποίες είναι πλούσιες σε πρωτεΐνες, φυτικές ίνες, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία.
Ως επίλογο, παραθέτουμε τις συμβουλές για το θέμα του Αγίου Παϊσίου: Να τι λέει ο Γέροντας:
-Γέροντα, ένα παιδάκι πόσο πρέπει να νηστεύει;
–Αν το παιδί είναι γερό, έχει υγεία, μπορεί να νηστεύει. Άλλωστε τώρα υπάρχουν ένα σωρό τροφές νηστίσιμες. Παλιά τα παιδιά νήστευαν και όλη μέρα έτρεχαν και έπαιζαν, αλλά έτρωγαν πολλές φορές. Στα Φάρασα, την Μεγάλη Σαρακοστή όλοι, μικροί-μεγάλοι, έκαναν ενάτη. Μάζευαν οι γονείς τα παιδιά στο Κάστρο, τους έδιναν παιχνίδια, για να παίζουν, και στις τρεις το απόγευμα ,που χτυπούσε η καμπάνα για Προηγιασμένη, πήγαιναν και κοινωνούσαν.
Έλεγε ο Άγιος Αρσένιος: «Τα παιδιά, όταν παίζουν όλη την ημέρα, δεν θυμούνται το φαγητό. Τώρα που θα βοηθήσει και ο Χριστός, δεν θα αντέξουν;» Και οι μεγάλοι, όταν δεν νηστεύουν, ελέγχονται βλέποντας τα παιδιά να νηστεύουν. Όταν μικρός δούλευα με τον μάστορά μου για πολύ καιρό σε κάποιο σπίτι και τρώγαμε εκεί, Τετάρτη και Παρασκευή έφευγα και πήγαινα να φάω στο σπίτι μου, γιατί αυτοί δεν νήστευαν. Μια φορά, Τετάρτη ήταν. Έφεραν να με κεράσουν μπακλαβά. «Ευχαριστώ, τους είπα, αλλά νηστεύω». «Για δες, είπαν, μικρό παιδί να νηστεύει και εμείς μεγάλοι άνθρωποι να τρώμε».