Η πανδημία από το νέο κορωνοϊό έχει φέρει αιφνίδιες αλλαγές στα κοινωνικά, οικονομικά και υγειονομικά δεδομένα της ζωής μας. Οι αλλαγές στη ζωή μας, οι περιορισμοί, οι οικονομικές δυσκολίες, ο φόβος της νόσου και του θανάτου είναι στοιχεία που η διαχείρισή τους είναι συχνά δύσκολη για τους ενήλικες, πόσο μάλλον για ένα παιδί, Η μετάδοση της πληροφορίας με το σωστό τρόπο στο παιδί και η βοήθεια στην επεξεργασία της είναι βασικοί άξονες για τη διατήρηση της ψυχολογικής υγείας των παιδιών σε περιόδους κρίσεων. Παρακάτω σταχυολογούνται συγκεκριμένες πρακτικές ικανές να οδηγήσουν στη δόμηση ψυχικής ανθεκτικότητας στα παιδιά:
- Κλείνουμε την τηλεόραση. Συχνά οι τηλεοπτικές «ενημερώσεις» είναι δίκην πολεμικού ανακοινωθέντος, και ολόκληρη την ημέρα αναμασώνται και άλλοτε διογκώνονται πληροφορίες χωρίς καμία πρακτική χρησιμότητα. Πολλές φορές η πολύωρη παρακολούθηση ακόμα και από ενήλικες οδηγεί σε έντονο στρες και διαταραχές ύπνου. Πολύ μάλλον περισσότερο στα παιδιά, που δεν μπορούν να αντιληφθούν την τυχόν δημοσιογραφική υπερβολή και να σταθμίσουν τα δεδομένα. Προφυλάξτε τα παιδιά από το βομβαρδισμό ειδήσεων. Υποδαυλίζει οποιαδήποτε θετική ενέργεια κάνετε στη συνέχεια.
- Δίνουμε τη δυνατότητα στα παιδιά να εκφράσουν τα συναισθήματα και τους φόβους τους, αλλά και προσπαθούμε να αντιληφθούμε τα συναισθήματα πίσω από τις συμπεριφορές τους. Εκφράζουμε την κατανόηση και την αποδοχή μας, και μεταδίδουμε τη σιγουριά, τη βεβαιότητα και την αίσθηση ασφάλειας τόσο με τα λόγια αλλά κυρίως με τον τόνο της φωνής μας και τη στάση μας. Δεν μεταφέρουμε περιττές πληροφορίες, δεν συζητάμε συνεχώς τα θέματα αυτά.
- Η ενημέρωση των παιδιών πρέπει να γίνεται σε συγκεκριμένο χρόνο, σε ήρεμο περιβάλλον χωρίς περισπασμούς, με ειλικρίνεια πάντα, μεταδίδοντας την αίσθηση της παροδικότητας των δυσκολιών και της δυνατότητας διαχείρισης αυτών. Είμαστε ψύχραιμοι, ρεαλιστικά αισιόδοξοι και καθησυχαστικοί. Δίνουμε την ευκαιρία να μας μιλήσουν όταν αυτά αισθάνονται άνετα, ώστε να ανακουφίζονται από το άγχος. Υπάρχει περίπτωση να επαναλάβουμε τις συζητήσεις αν το παιδί το ζητήσει, καθώς πολλές φορές είναι δύσκολο να κατανοήσουν ή να αποδεχθούν την πληροφορία.
- Δεν λησμονούμε ότι τα παιδιά παρατηρούν τις αντιδράσεις μας και ακούνε τις συζητήσεις μεταξύ ενηλίκων.
- Μιλάμε στα παιδιά απλά και κατανοητά, ανάλογα με την ηλικία, το γλωσσικό και αντιληπτικό τους επίπεδο, χωρίς να δίνουμε πληροφορίες ή έννοιες που δεν μπορούν να καταλάβουν. Στα μικρά παιδιά γνωστοποιούμε τις πληροφορίες μέσω εναλλακτικών τρόπων, πχ κόμικς ή σκίτσα που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο σε αξιόπιστες πηγές (πχ https://01355f71-267a-48e0-8fa2-aed6a69e8252.filesusr.com/ugd/66409d_dbaa9d4ef1bb420e98953af06876196b.pdf και https://01355f71-267a-48e0-8fa2-aed6a69e8252.filesusr.com/ugd/66409d_c03ec2a824854791a5325f899c686729.pdf)
- Τα παιδιά φοβούνται να μην αρρωστήσουν τα ίδια ή οι οικείοι τους, που αποτελούν το ψυχικό στήριγμά τους. Βεβαιώνουμε για την ασφάλειά τους μέσα στο σπίτι αλλά και εκτός σπιτιού αν τηρούν τα μέτρα ασφαλείας. Ενημερώνουμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που θα νοσήσουν θα γίνουν καλά, για την πρόοδο στην ιατρική έρευνα και ότι τα μέτρα τηρούνται με σκοπό την πρόληψη, για να προστατεύσουμε κυρίως την τρίτη ηλικία, τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους. Κάνουμε αναδρομές (ίσως και στην οικογενειακή ιστορία) σε κρίσεις που ξεπεράστηκαν, ακόμα και αν απαιτήθηκε κόπος και θυσίες.
- Παιδιά που έχουν προβλήματα υγείας ή έχουν βιώσει απώλεια και πένθος, χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και ενδεχόμενα συμβουλευτικής από ειδικό.
- Το θέμα της διαχείρισης της έννοιας του θανάτου είναι αρκετά πολύπλοκο και εξαρτάται από την αναπτυξιακή ηλικία του παιδιού. Αν χρειαστεί, συμβουλευόμαστε κάποιον ειδικό.
- Διατηρούμε κανονικό ρυθμό και πρόγραμμα στο σπίτι, στις δραστηριότητες, στο φαγητό, στις συνήθειες ύπνου και υγιεινής. Η διατήρηση του προγράμματος δημιουργεί αίσθηση ασφαλείας.
- Διατηρούμε την επαφή των παιδιών με την εκπαιδευτική διαδικασία, με τους φίλους τους (εν ανάγκη μέσω της τεχνολογίας) και με τρόπους φυσικής άσκησης καθημερινά. Περιορίζουμε τις οθόνες σε συγκεκριμένο και προκαθορισμένο χρόνο κάθε μέρα.
- Σε περίπτωση αυξημένων μέτρων λόγω ατόμου υψηλού κινδύνου στην οικογένεια, βοηθούμε την τήρηση των οδηγιών, επιβραβεύουμε, επαινούμε, κατανοούμε αντιδράσεις και απενοχοποιούμε τυχόν καταστάσεις εκτός ελέγχου, πχ αν αρρωστήσουν τα ίδια.
- Ευαισθητοποιούμε τα παιδιά ώστε να ενισχυθεί η ατομική τους ευθύνη, πχ «θα παρακολουθείς εάν έχουμε σαπούνι».
- Διατηρούμε την επικοινωνία των παιδιών με τους παππούδες (πιθανώς μέσω τηλεφώνου ή καλύτερα βιντεοκλήσης) καθώς και σε περίπτωση διαζευγμένων γονέων και με το γονέα που δεν μένουν μαζί. Είναι επιβεβλημένη η καλή επικοινωνία των διαζευγμένων γονέων, ώστε να μη συσσωρεύονται επιπλέον προβλήματα και στρεσσογόνοι παράγοντες σε περιόδους κρίσης.
- Τα παιδιά μπορεί να εμφανίσουν άγχος, φοβίες, θλίψη, θυμό, αντιδραστικότητα, διαταραχές ύπνου ή συνηθειών φαγητού, γκρίνια, πλήξη, έλλειψη ευχαρίστησης, εκρήξεις, κοιλιακά άλγη, πονοκεφάλους, άγχος αποχωρισμού, επίμονο αίσθημα επικείμενης νόσου ή θανάτου στα ίδια ή σε μέλη της οικογένειας. Στις περιπτώσεις αυτές αναζητείστε συμβουλή ειδικού.
- Παιδιά με διαταραχή φάσματος αυτισμού χρήζουν ειδικής αντιμετώπισης. Συμβουλευτείτε τους ειδικούς και κατάλληλες πηγές (πχ https://01355f71-267a-48e0-8fa2-aed6a69e8252.filesusr.com/ugd/66409d_9dd72a9f6b1e4af5b6105c931bb42f7d.pdf)
- Διαχειριστείτε το στρες κατάλληλα. Μην επικεντρώνεστε στο ποιος φταίει για την κατάσταση, στο παρελθόν ή σε σενάρια καταστροφής για το μέλλον. Αποδεχτείτε τις αναγκαίες αλλαγές στη ζωή σας, κάντε αισιόδοξες δηλώσεις, χρησιμοποιείστε το χιούμορ, κάντε πράγματα που αγαπάτε.
- Οι μαθητές της Γ΄ Λυκείου καλό θα ήταν να οραματιστούν το μέλλον που ονειρεύονται και να σχεδιάσουν τα βήματα που θα τους οδηγήσουν σε αυτό, παρ΄ όλες τις αντιξοότητες. Να διατηρήσουν ισορροπία στο χρόνο διαβάσματος, στη διατροφή, στην άσκηση, στις κοινωνικές τους σχέσεις. Να πάρουν έλεγχο σε όσα ορίζουν και να δείξουν προσαρμοστικότητα και ευελιξία σε ότι δεν ελέγχουν.
- Οι μάσκες απαγορεύονται σε παιδιά κάτω των 3 ετών. Παιδιά 3-6 χρονών φοράνε μάσκες μόνο όταν είναι απολύτως επιβεβλημένο και υπό στενή γονεϊκή παρακολούθηση, για σύντομο χρονικό διάστημα. Παιδιά δημοτικού φοράνε μάσκα υπό επιτήρηση. Εξηγούμε ότι δεν πρέπει να τρέχουμε/αθλούμαστε όταν φορούμε μάσκα. Μάσκες με σκληρό περίβλημα, που εφαρμόζουν πολύ στεγανά είναι εντελώς ακατάλληλες για παιδιά.
Εν κατακλείδι, ας δώσουμε στη νέα κατάσταση που βιώνουμε την ρεαλιστική της διάσταση, αφήνοντας κατά μέρος τη δημοσιοποίηση μεμονωμένων περιστατικών ή μεμονωμένων ερευνών. Αυτές απλά τρομοκρατούν τον πληθυσμό, χωρίς να έχουν να προσφέρουν τίποτα αξιόλογο. Η κατάσταση αργά ή γρήγορα θα παρέλθει, όπως τόσες άλλες ανάλογες ιατρικές συγκυρίες στο παρελθόν. Αυτό που αρμόζει σε εμάς είναι να προφυλάξουμε τους ευάλωτους πληθυσμούς, την ευάλωτη ψυχική μας υγεία και ιδιαιτέρως των παιδιών μας.
(πηγές: Κοινοτικό κέντρο Ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Γενικό νοσοκομείο Παίδων Π&Α Κυριακού)