Βασικοί ρόλοι του σχολείου είναι να παρέχει παιδεία και μόρφωση στα παιδιά μας. Να τα κάνει δ
ηλαδή να αγαπήσουν τη γνώση καθαυτή, να τα μάθει να σκέφτονται και να εκφράζονται, αλλά και να παρέχει όλα τα απαραίτητα γνωστικά εφόδια ώστε τα παιδιά να ακολουθήσουν την ακαδημαϊκή και επαγγελματική πορεία που επιθυμούν. Αυτά όμως δεν είναι δυνατόν να συντελεστούν αυτόματα, απλά και μόνο επειδή το παιδί ξυπνάει και πηγαίνει καθημερινά μερικές ώρες στο σχολείο ή στο φροντιστήριο. Πρέπει η διαδικασία της μάθησης να ξεκινήσει από το σπίτι, το πρώτο περιβάλλον του παιδιού. Ένα περιβάλλον που θα «μυρίζει» αγάπη για τη γνώση, που θα ενδιαφέρεται για την πνευματική, ψυχοσυναισθηματική και νοητική εξέλιξη του παιδιού. Θα ενδιαφέρεται! Όλα ξεκινάνε πολύ νωρίτερα, από την πρώτη ημέρα ζωής του παιδιού. Και εξηγούμαι:
0-2 ετών: Πρώτη περίοδος ταχύτατης ανάπτυξης του εγκεφάλου. Το νοητικό δυναμικό εξαρτάται από τα γονίδιά μας (κυρίως αυτά που πήραμε από τη μητέρα, σύμφωνα με ορισμένες μελέτες) καθώς και από την επίδραση του περιβάλλοντος. Ένα βρέφος γεννιέται με πολύ μεγάλο αριθμό νευρικών κυττάρων στον εγκέφαλο, περισσότερα από του ενήλικα! Ο βρεφικός εγκέφαλος διπλασιάζει το μέγεθός του μέσα σε λίγους μήνες. Τα πρώτα δύο έτη της ζωής (κατά τα οποία ολοκληρώνεται η μυελίνωση του εγκεφάλου) αποτελούν την πιο εύπλαστη περίοδο για τον εγκέφαλο, ο οποίος είναι πραγματικά ένα «σφουγγαράκι»! «Ρουφάει» κάθε δεδομένο που συλλέγει από το περιβάλλον. Ο εγκέφαλος αλληλοεπιδρώντας με το περιβάλλον δημιουργεί εκατομμύρια νέες συνάψεις (συνδέσεις μεταξύ των νευρικών κυττάρων) κάθε λεπτό. Όσα νευρικά κύτταρα του νεογέννητου δεν θα αναλάβουν να επιτελέσουν στην πορεία του χρόνου κάποια λειτουργία, θα νεκρωθούν εν τέλει. Και αυτό γιατί ο οργανισμός δεν τρέφει «τεμπέλικα»/άχρηστα κύτταρα, κύτταρα που δεν εξυπηρετούν κάποιο σκοπό, καθώς είναι ενεργειακά ασύμφορο. Με απλά λόγια, ελλείψει σωστών περιβαλλοντικών ερεθισμάτων, το νοητικό δυναμικό μειώνεται δραματικά. Τα παιδιά που μεγαλώνουν από πολύ μικρά σε ιδρύματα και ορφανοτροφεία αποτελούν ένα τρανταχτό παράδειγμα (το αρνητικό αισθητηριακά και συναισθηματικά περιβάλλον δρα αρνητικά στη διανοητική εξέλιξη). Αντίθετα, τα κατάλληλα συναισθηματικά και σωματικά ερεθίσματα στο νεογέννητο, ο θηλασμός, το φωτεινό περιβάλλον, τα τραγουδάκια, ο λόγος, η βλεμματική επαφή και κυρίως τα παραμύθια και η συνεχής στοχευμένη ενασχόληση αποτελούν τροφή για το βρεφικό εγκέφαλο. «Αφήνοντας στην ησυχία του» ένα μωρό μέσα στην κούνια του (πόσο προκλητικό είναι αυτό μάλιστα όταν και ο χαρακτήρας του μωρού είναι ανάλογος, «ήσυχος») αποτελεί ξεκάθαρη αποστέρηση ερεθισμάτων (συναισθηματικών, σωματικών, αισθητηριακών) κατά την πιο εύπλαστη περίοδο, οδηγώντας εν τέλει σε μειωμένο νοητικό δυναμικό. Επιπρόσθετα, η παρουσία αρνητικών επιδράσεων σε αυτή την κρίσιμη φάση είναι καθοριστική, με κυριότερη ίσως την επίδραση των οθονών (τηλεόρασης, tablet κτλ). Ξεκάθαρα οι διεθνείς ομοφωνίες αποτρέπουν πλήρως την χρήση οθονών πριν τα 2 έτη. Τους πρώτους μήνες της ζωής δεν δίνουμε γνώση στο μωρό μας, αλλά χτίζουμε (ή γκρεμίζουμε) νοητικό δυναμικό! Δυναμικό που θα χρησιμοποιηθεί τα επόμενα χρόνια στα πλαίσια περισσότερο πολύπλοκων νοητικών διεργασίων.
2-6 έτη: η δεύτερη φάση ανάπτυξης του εγκεφάλου, τα προσχολικά χρόνια. Εδώ, το νοητικό δυναμικό που επιτεύχθηκε τα πρώτα 2 έτη θα αρχίσει να «καρπίζει». Το παιδί αυτόβουλα και αδιαλείπτως αλληλοεπιδρά διαδραστικά με το περιβάλλον, ρωτάει για τα πάντα, διψάει να μάθει και να πειραματιστεί. Ο εγκέφαλος οργανώνει τις λεπτές του λειτουργίες: τη γλωσσική έκφραση, τη λεπτή κινητικότητα, την κοινωνική συμπεριφορά, το χιούμορ, την ικανότητα της φαντασίας, του στοχασμού και της περιγραφής αφηρημένων εννοιών. Η σχολική επίδοση προϋποθέτει την ικανότητα για συγκέντρωση, πειθαρχία, γνώση των κοινωνικών κανόνων, θέματα που το παιδί μαθαίνει στην ηλικία αυτή. Αν το παιδί δεν μάθει να κάνει υπομονή, να δείχνει επιμονή, να υπακούει στα όρια και στους κανόνες από τα πρώτα του χρόνια, πώς περιμένουμε να συλλέξει ξαφνικά όλα αυτά τα εφόδια στη φαρέτρα του κατά τη σχολική περίοδο που οι απαιτήσεις είναι μεγάλες; Αν το παιδί δεν μάθει να αγαπά το βιβλίο μέσα από τα παραμύθια, τη μυθολογία κτλ, δεν βλέπει τους γονείς του να διαβάζουν οι ίδιοι, πώς περιμένουμε να γίνει αυτό ξαφνικά στην πρώτη δημοτικού; Για άλλη μια φορά η επίδραση της χωρίς όρια παρακολούθησης των οθονών είναι καθοριστική. Ο λαός λέει ότι η τηλεόραση «αποβλακώνει», και είναι αυτό αληθές: η μονόπλευρη μεταφορά δεδομένων στον εγκέφαλο χωρίς δυνατότητα αλληλεπίδρασης, καθώς και η γρήγορη ροή πληροφοριών και εικόνων που δεν επιδέχεται στοχασμό και κριτική αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα ανάπτυξης του εγκεφάλου. Πώς περιμένουμε από το παιδί να αφήσει το συναρπαστικό και ξεκούραστο κόσμο των χρωμάτων και γραφικών της οθόνης και να αγαπήσει το “άχαρο” και “άχρωμο” βιβλίο, που θέλει κόπο και σκέψη; Επιπρόσθετα οι οθόνες «κλέβουν» ώρες από δραστηριότητες παιχνιδιού, κοινωνικής αλληλεπίδρασης με συνομήλικους, εξάσκησης δεξιοτήτων, δημιουργικής απασχόλησης, επαφής με τη φύση και έκθεσης στον ήλιο. Ακόμη, η μπλε ακτινοβολία της led οθόνης διαταράσσει τον ύπνο του παιδιού, φάση που ο εγκέφαλος «ξεκουράζεται» και αναδιοργανώνεται. Τέλος, οι οθόνες έχουν συσχετιστεί με το σύνδρομο διαταραχής (διάσπασης) της προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), μια κλινική οντότητα που προκαλεί μείζονα προβλήματα στη σχολική απόδοση του παιδιού και εν δυνάμει στην ακαδημαϊκή του εξέλιξη. Παιδιά με ανεξέλεγκτη μακροχρόνια έκθεση στις οθόνες παρουσιάζουν ακόμα και προβλήματα σε απλές καθημερινές δραστηριότητες, όπως η ικανότητα να ντυθούν, και σοβαρότατα θέματα στη γλώσσα. Πόσο μάλλον στη σχολική τους επίδοση. Συμπερασματικά, κατά την προσχολική ηλικία μπαίνουν τα θεμέλια για μια επιτυχή σχολική διαδρομή. Η σχολική επίδοση σαφέστατα δεν «χτίζεται» στην πρώτη δημοτικού. Τα προσχολικά χρόνια ασυναίσθητα καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την υπόλοιπη ζωή μας.
Οκτώ στα δέκα παιδιά σχολικής ηλικίας στην ερώτηση «τί σου αρέσει στο σχολείο;» απαντούν «η γυμναστική και το διάλειμμα», αντικατοπτρίζοντας την αποτυχία τόσο της προσχολικής προετοιμασίας εκ μέρους της οικογένειας -που ποτέ δεν εκπαιδεύτηκε για αυτό-, όσο και της σχολικής διαδικασίας, του κρατικού προγράμματος και αρκετών λειτουργών αυτής. Δεν υπάρχει αντίρρηση, κανείς δεν είναι άμοιρος ευθυνών για μια γενιά που απεχθάνεται το βιβλίο. Διαφορετικά σχολικά προγράμματα άλλων χωρών με άλλη οπτική -βλ. Σκανδιναβία- έχουν δείξει την ικανότητα να κεντρίσουν το ενδιαφέρον και την αγάπη των παιδιών για τη μάθηση εντός και εκτός του σχολικού κτηρίου. Αλλά και τα ουκ ολίγα παραδείγματα φωτισμένων και με όρεξη και περίσσεια αγάπη μεμονωμένων εκπαιδευτικών έχουν δείξει πως οι τελευταίοι γίνονται οι φάροι στην ακαδημαϊκή πορεία των μαθητών. Η αγάπη για τη γνώση δημιουργεί άνθρωπο σκεπτόμενο. Όλοι έχουμε ευθύνη να ενδιαφερθούμε, να υποστηρίξουμε το γονέα και τον εκπαιδευτικό αλλά και να απαιτήσουμε και να συμβάλλουμε για ένα πλαίσιο σχολείου που να υπηρετεί την παιδεία και όχι τη μόρφωση μόνο. Απλά να ενδιαφερθούμε!